Monique van Leerdam is maag-, darm-, en leverarts, klinisch epidemioloog en werkzaam bij het AVL. Ook is ze vanaf de oprichting betrokken bij het Centrum voor Vroegdiagnostiek en het bevolkingsonderzoek darmkanker bij het AVL. “We zien dat dankzij het bevolkingsonderzoek het aantal darmkankers afneemt. Als we er vroeg bij zijn, kunnen we nog zoveel doen.”
Als mensen meedoen aan het bevolkingsonderzoek darmkanker en er een afwijkende ontlastingstest is dan worden ze uitgenodigd voor nader onderzoek. Monique: “Bij het AVL doen we dit onderzoek – een coloscopie – in het Centrum voor Vroegdiagnostiek. Dit is een enorm fijne plek hiervoor, want mensen zijn vaak best gespannen. We hebben hier de nieuwste apparatuur die kwalitatief hoogstaande beelden oplevert en dus veel zekerheid biedt over de uitkomsten. En het is heel fijn dat het onderzoek kan plaatsvinden in een rustige omgeving die niet ziekenhuisachtig aandoet. Want 20% van de mensen die bij ons komt, heeft helemaal niets. Bij een afwijkende test is de kans op darmkanker slechts 4-5%. Bij 35% van de mensen vinden we grote poliepen en er is een groepje mensen met kleine poliepen. Alle poliepen, de grote en de kleine, halen we voor de zekerheid weg, want ze vergroten het risico om darmkanker te ontwikkelen.”
De mensen bij wie daadwerkelijk darmkanker wordt gevonden, zitten meteen goed in het Centrum voor Vroegdiagnostiek van het AVL. Monique: “Je kunt doorgaans meteen doorstromen naar het AVL. Hier loopt een programma waarbij je op één dag een intake hebt met de verpleegkundige en de benodigde scans worden gemaakt. Een specialistisch team kijkt er meteen naar. Dezelfde middag ligt er een plan en zit je bij de specifieke specialisten aan tafel. Kortom, als er darmkanker wordt gevonden, dan wordt er hier voor je gezorgd. Het is zo mooi dat we dit kunnen bieden.”
Vroegdiagnostiek is heel belangrijk
Darmkanker is zowel bij mannen als bij vrouwen de tweede meeste voorkomende ziekte onder de tumoren. Monique: “De diagnose darmkanker wordt zo’n 12.000 keer per jaar gesteld. Daarbij zien we dat zo’n 40% van de patiënten binnen vijf jaar overlijdt. Het lastige bij darmkanker is dat je het zelf niet ziet of voelt. Je komt er pas achter als je klachten hebt. Bijvoorbeeld als er bloed bij je ontlasting zit, je bloedarmoede krijgt of je ontlasting verandert. Dan gaan mensen vaak wel naar de huisarts en dat is ook heel belangrijk. Maar tegen die tijd, is de kanker vaak al in een vergevorderd stadium. Juist daarom is het bevolkingsonderzoek zo belangrijk. Als we darmkanker in een vroeg stadium ontdekken, bij voorkeur voordat er uitzaaiingen zijn, kunnen we mensen nog heel goed behandelen.”
Bevolkingsonderzoek
Het Bevolkingsonderzoek houdt in dat mensen tussen de 55 en 75 jaar elke twee jaar een ontlastingstest (de fit-test) opgestuurd krijgen die ze zelf thuis uitvoeren en terugsturen. Is de test afwijkend, dan krijgen ze een uitnodiging voor een scopie. Hierop is te zien of er darmkanker of poliepen in de darmen zitten. Monique: “Dankzij het Bevolkingsonderzoek vinden we de darmkanker vaak voordat mensen er klachten van hebben. We zijn er dus mooi vroeg bij. Bij een echte vroege darmkanker kunnen we de kanker zelfs endoscopisch verwijderen. We zien nu al dat dankzij het bevolkingsonderzoek het aantal darmkankers afneemt. Daar zijn we uiteraard heel blij mee. Ik raad dan ook iedereen aan om met het bevolkingsonderzoek mee te doen.”
Goede informatie
In Nederland is de deelname aan het bevolkingsonderzoek darmkanker 70%. Dat is in vergelijking met omringende landen al heel hoog, maar het kan altijd beter. Monique: “We zien dat de mensen tussen de 55 en 60 jaar minder vaak meedoen, vooral onder mannen. Ook is er verschil tussen bevolkingsgroepen met andere achtergronden. Misschien zijn zij anders geïnformeerd. Natuurlijk is het je eigen keuze om mee te doen, maar je moet goed geïnformeerd zijn om een weloverwogen keuze te maken. Er valt in dat opzicht nog veel winst te behalen. Dat geldt trouwens ook voor informatie over gezond eten, sporten, het voorkomen van overgewicht. We zien dat darmkanker onder jongeren enorm toeneemt met 11% per jaar en denken dat dit komt door het leefpatroon. Daarom is het belangrijk jongeren – en in feite iedereen – te informeren over de risico’s van fastfood en suikers, en het belang van voldoende beweging en een gezond gewicht. Als we zien hoe de obesitas toeneemt in Nederland, dat gaat niet de goede kant op. Daar is veel winst te behalen. En daar zijn we met elkaar hard voor aan het werk.”
Familie
Ook is meer bekendheid nodig over darmkanker in de familie. Als in je familie iemand onder de 50 jaar darmkanker heeft gekregen, dan is er meer nodig dan deelname aan het bevolkingsonderzoek. We adviseren dan een dikke-darmonderzoek vanaf 45 jaar voor alle eerstegraads familieleden, dit zijn je vader/ moeder, broers/zussen en kinderen. Dit kun je aanvragen via de huisarts. Dan hebben we nog de erfelijke groep. De richtlijn is dat we bij darmkanker nakijken of het een mogelijke erfelijke vorm betreft. Als we het erfelijke variant in de genen vinden, dan heeft dit gevolgen voor de hele familie. Bij de andere familie leden wordt dan ook nagegaan of zij ook deze variant hebben. Het is dan dus wel belangrijk dat alle familie leden op de hoogte worden gebracht van deze erfelijke afwijking.
Balans
Het bevolkingsonderzoek darmkanker levert veel op, maar kritische geluiden zijn er ook. “We bieden mensen ongevraagd een test aan”, zegt Monique. “Als je deelneemt en er wordt een afwijking gevonden, dan levert dat stress en angst op. Ook de scopie die je moet ondergaan is belastend, want er wordt in je darmen gekeken. Als er dan niets wordt gevonden, is dat natuurlijk goed nieuws maar je hebt het allemaal voor niets gedaan. Daartegenover staan de mensen bij wie we wel kanker vinden in een vroeg stadium of bij wie we poliepen preventief weghalen. Bij hen hebben we veel erger kunnen voorkomen. Daar ligt ergens een balans, tussen voor- en nadelen, die goed moet zijn. Dat geldt in feite voor elk onderzoeksprogramma. Als we te veel mensen iets aandoen wat niet nodig is, moeten we het onderzoek bijstellen. Gelukkig kunnen we dat in Nederland monitoren. Het is goed dat we alert blijven op die balans en de discussie daarover voeren.”
Over de aanpak
De opzet en resultaten van het bevolkingsonderzoek worden goed bijgehouden. “Landelijk werken we met één database waardoor we goed kunnen monitoren. Stel de uitslagen tussen de laboratoria zijn verschillend of er is onvoldoende capaciteit voor de coloscopieën, dan zien we dat en kunnen we bijsturen. Er is een landelijke commissie met verschillende experts die allemaal iets afweten van darmkanker. We werken hierin samen met het Erasmus ziekenhuis. Zij hebben een groot model waarin we data ingeven om te kijken wat de effecten zijn, bijvoorbeeld op de langere termijn. We weten precies wat we doen en wat de kwaliteit is. Ook de Gezondheidsraad kijkt daarin mee. We monitoren ook de kwaliteit van de pathologen, endoscopisten, de laboratoria met een jaarlijkse audit. Zo kunnen we ervoor zorgen dat elk ziekenhuis dezelfde kwaliteit aanbiedt.”
Toekomst
Voor de toekomst ziet Monique nog verschillende mogelijkheden om darmkanker nog beter op te sporen. “Het bevolkingsonderzoek is in Nederland goed georganiseerd en we weten veel. Op basis daarvan kunnen we optimaliseren. De huidige test is goed. Als er 100 mensen met darmkanker zijn, dan haalt de fit-test er 77-85 mensen uit. Dat is best veel, maar we zien mogelijkheden om de ontlastingstest te verbeteren. Bij het AVL bieden we naast de fit-test een test aan die kijkt naar DNA-markers in de ontlasting. Hiermee maken we de ontlastingstest gevoeliger, zodat we eerder ‘markers’ (indicaties) van kanker vinden, zoals poliepen. We moeten dan wel kijken hoe de balans uitvalt tussen het aantal scopieën en de daadwerkelijk gevonden aantallen van kanker.”
Vroegdiagnostiek op maat
Een andere mogelijkheid is de test gevoeliger maken. Monique: “Bij een test kijken we naar de hoeveelheid bloed in de ontlasting. Die maat hebben we best hoog gesteld in Nederland, vanwege de eerdergenoemde balans. Om te optimaliseren, kunnen we die maat omlaag brengen. Dan wordt de test gevoeliger en vinden we eerder een indicatie van bloed in de ontlasting. We kunnen ook de doelgroep die de test krijgt thuisgestuurd groter maken door de leeftijd omlaag te brengen. Zo komen ook de jongeren in beeld. Tot slot is er de mogelijkheid om te sturen op de termijn dat mensen worden uitgenodigd. Iemand met een hoger risico komt bijvoorbeeld een jaar na de scopie terug en iemand met minder risico na drie jaar. Zo gaan we steeds meer toe naar vroegdiagnostiek op maat.”
Mooi
Door continu te monitoren, kan het bevolkingsonderzoek darmkanker en de opvolging daarvan steeds verder worden verbeterd. Monique: “Ik vind het zo mooi dat we hiermee veel leed kunnen voorkomen. Mensen met darmkanker moeten veel belastende behandelingen ondergaan. Hoe mooi is het als we dat kunnen voorkomen bij een grote groep mensen. Dat we nu al zien dat darmkanker minder voorkomt, laat zien dat we op de goede weg zijn. We behalen winst voor mensen, daar doen we het voor.”
